هنر ترجمه کتاب: ترجمه علم است یا هنر؟ ترجمه کتاب چطور؟ آیا ترجمه کتاب هنر است؟ هرچند با گذر زمان و ترجمه کتاب های زیاد و مختلف و ترجمه کتاب رشته های مختلف؛ به جایی می رسیم که ترجمه کتاب به یک عادت با جریان سیال و خودکار تبدیل می شود، اما ترجمه کردن و بخصوص ترجمه کتاب یک هنر است. در این مقاله تجربه یک مترجم حرفه ای با بیش از 30 سال سابقه ترجمه و ترجمه بیش از 200 جلد کتاب را در مورد هنر ترجمه کتاب می خوانیم.
هنر ترجمه کتاب: تجربه من
از من خواستند برای دانلود سنتر مربوط به سانتر ترجمه کتاب چند چکیده ترجمه کنم. کتاب اول را باز کردم و بعد از مدتی متوجه شدم که در فرآیند ترجمه نام کتاب و انتخاب نام معادل مناسب کتاب غرق شده ام. اما قضیه فرق داشت. از من فقط ترجمه چکیده خواسته بودند، نه ترجمه کامل کتاب!
وقتی ترجمه کتابی به من پیشنهاد می شود، اولین کارم تبدیل و آماده سازی متن برای ترجمه است. راستش من مستقیم ترجمه می کنم. حتما می پرسید ترجمه مستقیم چیست؟ کتاب را به قالب متنی و قابل ویرایش تبدیل می کنم. بعدش از بالا به پایین ترجمه می کنم و هر پاراگراف که ترجمه می کنم، متن منبع مربوطه را حذف می کنم. بدین ترتیب وقتی کار تمام شود، دیگر از متن منبع یا اورجینال چیزی در فایل باقی نمانده است.
همزمان با تبدیل متن و آماده سازی که شامل تفکیک فصل به فصل کتاب در فایل ها جداگانه است، عنوان تمام فصول کتاب را می خوانم. گاهی عنوان فصل جالب است یا کلا غریبه است، بنابراین چند پاراگراف اول فصل را نیز می خوانم. بدین ترتیب با کلیت موضوعی کتاب آشنا می شوم.
ترجمه عنوان کتاب
یکی از وظایف مترجم کتاب انتخاب عنوان برای کتاب ترجمه شده است. عنوان کتاب بایستی مشخصات خاصی داشته باشد از قبیل کوتاه و موجز بودن، چشمگیر بودن و جذب مخاطب، نمایش حوزه تخصصی یا جامعه مخاطب کتاب و غیره. شاید مقاله قواعد انتخاب عنوان کتاب را خوانده باشید. در این مقاله نکات مفید و بایدهای عنوان کتاب ترجمه شده ذکر شده است.
در هر صورت، همیشه در ترجمه و انتخاب عنوان مشکل دارم. معمولا چند عنوان یا بهتر بگویم چند ترجمه متفاوت از عنوان کتاب را می نویسم و اصلاح و پالایش می کنم، اما نهایتا در انتخاب یکی از آنها دچار مشکل می شوم. وقتی چند عنوان را دیولوپ می کنید، انتخاب یکی و نادیده گرفتن مابقی سخت می شود. کاش هر کتاب چندتا اسم و عنوان داشت.
بنیان نهادن بنای هنر ترجمه کتاب
بعد از ترجمه عنوان نوبت تعیین قالب کتاب است. وقتی پروژه ترجمه کتاب را قبول می کنم، در مورد عاقبت و هدف نهایی کتاب ترجمه شده سئوال می کنم. این اطلاعات برای تعیین قالب بندی اولیه کتاب است. همانطور که در اکوسیستم ترجمه کتاب ATA خواهید دید، قبل از شروع ترجمه کتاب قالب آن تعیین می شود.
قالب بندی اولیه کتاب شامل تعیین اندازه فونت و فاصله خط و سایر مشخصات متن کتاب (استایل نرمال)، تیترهای 1 تا 4 و گاهی 5 و 6 (h1-h6)، اندازه صفحه، حاشیه ها، موقعیت سرصفحه و پاصفحه و مانند اینها است.
اگر از ابتدا در یک قالب مشخص و از پیش تعیین شده کار کنیم (مثلا از تمپلیت چاپ کتاب) استفاده کنیم، زمان حروفچینی و صفحه آرایی کتاب برای چاپ مشکل کمتری داشته و محتوا و ظاهر کتاب کمتر دستکاری خواهد شد. پس از تعیین فرمت اولیه کتاب، ترجمه مقدماتی شروع می شود.
ترجمه مقدماتی کتاب
فرآیند ترجمه کتاب رسما با ترجمه مقدماتی شروع می شود. وقتی می خواهم کتابی را ترجمه کنم، بخصوص اگر کتاب در رده داستانی (Fiction) و ترجمه فارسی به انگلیسی باشد، حتما ابتدا یک دور کتاب اورجینال یا منبع را می خوانم و کاملا با موضوع و محتوای کتاب آشنا می شوم. آشنایی با محتوای کتاب به انتخاب واژه ها و روند ترجمه کتاب کمک شایانی خواهد کرد.
علاوه بر آشنایی با موضوع کتاب تحت ترجمه، کمی به مخاطبان کتاب فکر می کنم، اینکه چه کسی مخاطب این کتاب است و چه فرهنگ رسمی و غیررسمی بر جامعه مخاطبان کتاب حاکم است. شناخت مخاطب کتاب به مترجم کمک می کند بومی سازی و تطابق فرهنگی ترجمه کتاب را راحت تر انجام دهد.
همانطور که کتاب را پارگراف به پاراگراف ترجمه می کنم، با کلمات و اصطلاحات جدیدی مواجه می شوم که معنی آنها را نمی دانم. در این گونه مواقع ابتدا کل کتاب اورجینال را از نظر وجود آن کلمه یا عبارت سرچ می کنم. تکرار آن کلمه یا اصطلاح خاص در متن کتاب را مطالعه می کنم و سعی می کنم معنی مناسب را با توجه به استفاده آن در جملات مختلف پیدا کنم.
نکات مهم در ترجمه کتاب
هنگام ترجمه کتاب و بخصوص ترجمه کتاب فارسی به انگلیسی بایستی نکات زیر را در نظر داشت. در طول زمان و با ترجمه کتاب های بیشتر به اهمیت این نکات پی خواهید برد:
1- زمان یک عامل کلیدی است. همیشه از قبل برنامه ریزی کنید و احتمالات را در نظر بگیرید تا سررسید پروژه رد نشود و ترجمه کتاب به موقع آماده شود.
2- شخصیت های داستان را بشناسید. هنگام ترجمه کتاب داستانی شناخت شخصیت های کتاب قبل از شروع ترجمه بسیار مهم است.
3- تحقیق کنید. وقتی کتاب جدیدی را دست می گیرد، از قبل چند نمونه کتاب هم ژانر آن را بررسی کنید و در مورد موضوع و محتوای کتاب تحقیق کنید.
4- سررشته کار را بدست بگیرید. در ترجمه کتاب داستانی شما یک متن را ترجمه نمی کنید، بلکه داستانی را بازنویسی می کنید. انگاری نقش ویراستار نویسنده اصلی را دارید و داستانش را برای زبان دومی ویراستاری می کنید.
5- مخاطبان خود را بشناسید. مخاطبان یک مترجم دو دسته می باشند: دسته اول کسانی است که کار ترجمه سفارش می دهند و دسته دوم کسانی است که کار ترجمه شده مترجم را می خوانند. شناخت هر دو دسته از اهمیت بالایی برخوردار است.
6- به دنبال پایگاهی برای خود باشید. یکی از مزایای ترجمه کتاب برای ناشر در این است که پایگاهی ثابت برای مترجم ایجاد می شود و همیشه سفارشی برای انجام خواهد داشت. البته می توانید کسب کار خود را راه اندازی کنید و کتاب های خودتان را ترجمه کنید. البته اینکار مستلزم تجربه بیشتر یا کار گروهی است.
خلاصه کلام
بازار ترجمه کتاب یکی از بازارهایی است که ورود به آن سخت است و مترجمان معدودی وارد این بازار می شوند. اما وقتی وارد شدید به احتمال خیلی کمی از آن اخراج می شوید. وقتی وارد بازار ترجمه کتاب می شوید و با چند ناشر همکاری می کنید، معمولا جایگاهی در بازار نشر برای شما باز می شود و ممکن است سالها در آن جایگاه کار کنید. فقط به خاطر داشته باشید زمانبندی یک فاکتور کلیدی در موفقیت مترجم کتاب است. همیشه سررسید پروژه های خود را بخاطر داشته باشید و هیچگاه تاخیر نکنید. کلید ماندن در این راسته کاری خوش قولی است.